مراحل ساخت مینا

• از جمله مراحل ساخت مینا، تهیه‌ی زیرساخت است. که جزء اولین مرحله به شمار می رود. این کار معمولا به دو روش انجام می شود.

۱. روش خم‌کاری

در این روش قالب مخصوص بشقاب، گلدان یا هر شیء دیگر مورد نظر را بین قالب و گیره دستگاه قرار می‌دهند. در حین چرخیدن، ورقه به وسیله‌ی میله‌ای که سر آن کاملا گرد است، با فشار، وزنه را روی قالب خم می‌کنند.

۲.  روش چکش‌کاری

در این روش بدون استفاده از قالب و با استفاده از انواع چکش، میل قلوه، انبر و سندان اشیاء را به اشکال مورد نظر تهیه می‌کنند. پس از هر بار عمل چکش‌کاری، قطعه را در آتش قرار می‌دهند. پس از آن مجددا آن را چکش‌کاری می‌کنند تا کاملا به شکل مورد نظر در آید.

• مرحله‌ی دوم، تمیز کردن آلودگی‌های مختلف از سطح زیرساخت است. سطح فلز برای بهتر چسبیدن لعاب مینا باید کاملا تمیز باشد. در صورتی که حتی اثر انگشت هنرمند روی زیرساخت باقی بماند، چربی آن مانع از ارتباط مستقیم لعاب با بدنه می شود. و باعث می شود در سطح لعاب بریدگی به وجود می‌آید.
• مرحله‌ی سوم، آماده کردن لعاب است. پودر لعاب به دلیل غیرمحلول بودن و وزن حجمی زیاد، به تنهایی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. بنابراین جهت معلق کردن ذرات لعاب در آب و چسبندگی بیشتر آن، از غلظت‌دهنده‌های طبیعی مانند «به دانه» استفاده می‌کنند. ابتدا «به دانه» را می‌جوشانند تا لعاب آن به دست آید. سپس آن را به نسبت ۱ به ۱۰ با پودر لعاب مخلوط می‌کنند.
• مرحله‌ی چهارم، لعاب‌کاری است. که به دو روش انجام می‌شود. روش اسپری و روش دستی

در روش اسپری، لعاب به وسیله‌ی پیستوله در اتاقک کوچکی که به آن اتاقک اسپری گفته می‌شود، روی زیرساخت پاشیده می‌شود. در روش دستی یا غرقاب، لعاب را  روی قطعه می‌ریزند تا تمام سطح آن را بپوشاند.

• مرحله‌ی پنجم، پختن لعاب است. پس از خشک شدن کامل لعاب و بر طرف کردن هر گونه گردوغبار از روی آن، مرحله‌ی پخت آغاز می‌شود.

برای پخت لعاب، حرارت کوره باید در حدود ۹۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد باشد. فرآیند پخت لعاب بیش از ۲ تا ۳ دقیقه طول نمی‌کشد. تا زمانی که سرخی مناسب قطعه و لعاب توسط استادکار تشخیص داده شد. می توان از پخت کامل لعاب اطمینان حاصل کرد.  شیء را از کوره خارج کرده و در کنار کوره قرار می‌دهند. تا به تدریج سرد شود. در این زمان، رنگ لعاب به رنگ زرد نخودی مایل است. از این طریق با سرد شدن به تدریج رنگ آن به سفیدی می‌گراید.

• مرحله‌ی ششم، آماده‌سازی رنگ است. رنگ‌های مورد استفاده برای نقاشی روی زمینه‌ی مینا به رنگ‌های نسوز معروف هستند. این رنگها عمدتا از پودر اکسید فلزات تشکیل می‌شوند.
• مرحله‌ی هفتم، انتقال طرح روی لعاب است. برای این منظور، ابتدا هنرمند میناساز، طرح مورد نظر خود را که معمولا برگرفته از نقوش اسلیمی و ختایی، گل و مرغ، شکارگاه و صورت‌سازی است، روی کاغذ آورده. سپس کاغذ را «سوزن‌کاری» یا «سمباده‌کاری» می‌کند. به این صورت که خطوط طرح را نزدیک به هم سوراخ سوراخ می‌کنند. سپس با خاکستر یا دوده طرح را روی قطعه‌ی لعابی پیاده می‌کنند.
• مرحله‌ی هشتم، نقاشی است. که می‌توان ابتدا خطوط اصلی طرح را قلم‌گیری کرد. سپس قسمت‌های مختلف را رنگ‌آمیزی کرد. همچنین، می‌توان ابتدا طرح را رنگ‌آمیزی و سپس دور آن را قلم‌گیری کرد.
• مرحله‌ی نهم، پخت نقاشی است. پس از آنکه نقاشی روی لعاب پایان یافت، باید مجددا قطعه را در کوره حرارت داد. این بار حرارت کوره باید بین ۶۰۰ تا ۷۵۰ درجه سانتی‌گراد باشد.

پس از پایان پخت نقاشی مینا، روی آن را با لعاب شفاف با ضخامت کم می‌پوشانند.سپس مجددا می‌پزند.

همچنین مراحل ساخت مینا به لحاظ روش تولید به دو دسته تقسیم می‌شود:

۱) مینای خانه‌بندی

۲) مینای نقاشی

• مینای خانه‌بندی:

مینای خانه‌بندی شیوه‌ای قدیمی است. این روش که به «مینای سیمی» نیز معروف است از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می‌شود. مفتول‌ها را به شکل دلخواه درمی‌آورند.سپس با چسب روی قطعه کار قرار داده. و با یک لعاب شیشه‌ای روی آن را می‌پوشانند. سپس آن را در داخل کوره‌ای با حدود ۱۰۰۰ درجه حرارت قرار می‌دهند. بعد از آن مفتول‌ها به قطعه کار جوش می‌خورند. در مرحله بعد رنگ‌های مخصوص میناکاری را که به شکل پودر می‌باشند را بر روی سطح کار پر می‌کنند.

بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد آن را به مدت ۳ دقیقه در داخل کوره‌ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰ درجه قرار می‌دهند. مفتول‌های برنجی بعد از قرار گرفتن در کوره سیاه می‌شوند. سپس باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. مینای خانه بندی در اصفهان و تهران رایج بود. ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است. که این هنر را آموزش می‌دهد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید.این روش به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری به‌طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.

مینای نقاشی: روشی که امروزه در اصفهان مرسوم است. به این صورت که نقشهای مینا بر روی لعابی شفاف شکل می‌گیرد. بدین منظور و برای میناکاری، ابتدا استادی مسگر یا دواتگر می‌بایست که شی مربوطه را بر اساس طرح مورد نظر بسازد. سپس استادی میناکار روی آن را لعاب سفید رنگ بدهد. مرحله لعاب دهی سه یا چهار بار انجام می‌گیرد. و هر بار نیز همراه با قرار گرفتن در کوره با ۷۰۰ درجه گرما هست تا رنگ لعاب ثابت شود. سپس نقاشی روی این جسم سفیدرنگ انجام می‌شود. دوباره شی به کوره می‌رود تا در درجه‌ای در حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه پخته شود. سپس رنگها به شکل دلخواه در آیند.

هم اکنون از رنگ‌های شیمیایی در نقاشی استفاده می‌گردد. حال آنکه در گذشته رنگ‌های بکار گرفته شده گیاهی یا معدنی بودند. شفافیت مینا نیز از وجود اکسید قلع بدست می‌آید. ولی در مینای منقوش که در زمان قدیم معمول بود و امروزه استاد علیرضا پروازی در میناکاری به کار می‌بندد. ابتدا ماده لعابین را که از سیلیس و زنگارهای فلزات بدست می‌آید به صورت گرد درآورده وبا قلع کدر می‌کنند. آنگاه حرارت می‌دهند تا مینای کدر به فلز جوش داده می‌شود. و آنگاه بر این زمینه طرح مورد نظر به رنگهای آبگینه‌ای رسم و سپس ذوب می‌شود.

بیشتر بخوانید.